همانطور که می‌دانید یکی از مهم‌ترین انواع گزارش‌های مالی، صورت سود و زیان است. درواقع این صورت، گزارشی از عملکرد دوره‌ای یک واحد اقتصادی است که در پایان دوره، میزان سود و یا زیان آن واحد مشخص می‌شود. هدف از تهیه‌ی این گزارش ارزیابی عملکرد مالی و سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری صحیح برای آینده است. به نوعی تهیه‌ی این صورت مالی پیش از سرمایه‌گذاری‌های جدید، اصلی مهم است. در این مقاله قصد داریم به طور کامل به اقلام صورت سود و زیان بپردازیم.
منظور از اقلام سود و زیان چیست؟
بطور کلی اقلام صورت سود و زیان شامل اقلام صورت سود و اقلام صورت زیان است. درواقع اقلام صورت سود که نمایان‌گر عملکرد مثبت و میزان سوددهی شرکت است شامل درآمدها، هزینه‌ها، سود ناخالص و سود خالص است. از طرف دیگر اقلام صورت زیان مشخص‌کننده‌ی عملکرد منفی و میزان زیان‌دهی واحد اقتصادی است. این اقلام شامل هزینه‌های مالی، حقوق صاحبان سرمایه، هزینه‌های متفرقه و زیان خالص است.
همانطور که اشاره کردیم بدون تعیین و بررسی و مقایسه این اقلام امکان ارزیابی عملکرد مالی شرکت وجود ندارد.
انواع اقلام صورت سود و زیان
موارد موثر سود و زیان را می‌توان در یک دسته‌بندی کلی به سه دسته اقلام عادی، اقلام غیرعادی و اقلام استثنایی اشاره کرد. در ادامه به هر یک از این‌ها به طور کامل می‌پردازیم.
- اقلام عادی
- غیر عادی
- اقلام استثنایی
اقلام عادی
از جمله اولین اقلام صورت سود و زیان باید به اقلام عادی اشاره کرد. این اقلام شامل درآمدها و هزینه‌هایی است که در یک دوره مالی از فعالیت عادی و معمولی یک واحد اقتصادی به دست میآید. لازم به ذکر است که اقلام عادی به دو اقلام عملیاتی و غیرعملیاتی تقسیم می‌شود.
غیرعادی
این نوع اقلام از فعالیت‌های عادی یک واحد اقتصادی به دست نمی‌آید. بلکه حاصل فعالیت‌های غیرعادی و غیرمترقبه است. مانند سود و زیانهای ناشی از بلایای طبیعی و یا سود و زیان ناشی از ممنوعیت اشتغال.
استثنایی
نوع دیگری از اقلام صورت سود و زیان که باید در این گزارش مالی مشخص شود، اقلام استثنایی است. این نوع اقلام نیز نتیجه‌ی فعالیت‌های عادی شرکت هستند. لازم به ذکر است که ذکر نوع هر قلم استثنایی به طور جداگانه در صورت سود و زیان ضروری است. در ادامه به این اقلام می‌پردازیم.
- 1. هزینه‌های تجدید سازمان؛
- 2. کمک‌های بلاعوض دریافتی و پرداختی؛
- 3. زیان ناشی از انتقال صنایع مزاحم به خارج از محدوده شهر؛
- 4. سود و زیان حاصل از حل‌وفصل دعاوی برله و یا علیه شرکت؛
- 5. وجوه مازاد ناشی از حل و فصل ادعای خسارت از شرکت‌های بیمه؛
- 6. میزان سود و یا زیان ناشی از فروش و یا توقف یک بخش از واحد تجاری؛
- 7. سودوزیان فروش دارایی‌های ثابت مشهود و سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت؛
- 8. ذخیره‌های غیرمعمول و غیرعادی برای زیانهای ناشی از پیمان‌های بلندمدت؛
- 9. زیانهای ناشی از بلایایی طبیعی که با توجه به نوع محل وقوع آن‌ها انتظار می‌رود؛
- 10. هزینه ناشی از اخراج گروهی کارمندانی که در یک واحد اقتصادی مشغول به کار بودند.
عنصر صورت سود و زیان
در این بخش به دسته‌بندی دیگری از اقلام صورت سود و زیان می‌پردازیم. درواقع برای تهیه‌ی صورت سود و زیان باید به طور جداگانه هر یک از اقلام ذکر شود که شامل موارد زیر می‌شود.
1-فروش خالص یا درآمد
2-بهای تمام شده
3-سایر درآمدها
4-سود (زیان) ناخالص
5-هزینه فروش
6-هزینه اداری
7-سایر هزینه‌ها
8-مخارج عمومی
9-سود و زیان عملیاتی
10-هزینه‌های مالی
11-مالیات بر درآمد
12-هزینه استهلاک
13-سود (زیان) قبل از مالیات
14-اثر مالیاتی
15-سود خالص
16-سود قابل تخصیص
1) فروش خالص یا درآمد
عایدی واحد اقتصادی از فروش محصولات و خدمات که در ابتدای صورت سود و زیان به نمایش در میآید.
2) بهای تمام شده کالای فروخته شده
به هزینه‌ای که برای تولید، ساخت و یا تهیه‌ی کالایی که به فروش رسیده صرف می‌شود، بهای تمام شده کالای فروخته شده می‌گویند.
3) سایر درآمدها
هر درآمدی که از فعالیت اصلی و عادی واحد اقتصادی به دست نمی‌آید شامل این بخش می‌شود. به عبارت دیگر درآمدهای حاصل از فعالیت‌های فرعی موسسه.
4) سود (زیان) ناخالص
مابه‌التفاوت بین فروش خالص و بهای تمام شده کالایی که به فروش رسیده، سود و یا زیان ناخالص است.
5) هزینه فروش
به هزینه‌هایی که به طور مستقیم در فروش کالا و خدمات صرف می‌شود هزینه فروش می‌گویند. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات، نقل و انتقال محصول، توزیع و و ترویج محصول و … است.
6) هزینه ارادی
هر نوع هزینه‌ای که برای مدیریت و پشتیبانی یک سازمان و فعالیت‌های کارکنان آن لازم است، شامل هزینه‌های اداری می‌شود. مانند حقوق و دستمزد کارکنان، هزینه‌های استهلاک اداری، اجاره‌بها دفتر اداری و … .
7) سایر هزینه‌ها
هر نوع هزینه‌ای که شامل هزینه‌های جاری واحد اقتصادی نمی‌شود.
8) مخارج عمومی
سازمان‌ها و شرکت‌های کوچک و بزرگ دارای مخارج خاصی هستند که به سادگی نمی‌توان آن‌ها را در دسته خاصی قرار دارد. به این نوع مخارج، اصطلاحا مخارج عمومی می‌گویند که باید در اقلام صورت سودو زیان قید شود.
9) سود و زیان عملیاتی
این نوع سود و یا زیان، سود و زیانی است که پیش از محاسبه‌ی هزینه‌های بهره و مالیات به دست میآید. به عبارت دیگر هزینه‌های بهره و مالیات از این نوع سود مستثنی می‌شود.
10) هزینه‌های مالی
به هزینه‌هایی که شامل بهره وام‌های دریافتی و اوراق قرضه می‌شود، هزینه‌های مالی می‌گویند.
11) مالیات بر درآمد
از جمله اقلام صورت سود و زیان که باید در این گزارش مالی قید شود، مالیات بردرآمد است. هزینه مالیات بر درآمد یک دوره مالی شامل سه عنصر مالیات برآورده‌ی دوره فعلی، مالیات دوره قبل و هزینه مالیات معوق است.
12) هزینه استهلاک
به هزینه‌های غیرنقدی که هر واحد اقتصادی در طی زمان باید آن را تقبل کند، هزینه استهلاک می‌گویند. این نوع هزینه، جزء هزینه‌های غیرنقدی به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که با کاهش این هزینه از سود خالص، مالیات پرداختی شرکت کاهش می‌یابد. به همین دلیل این هزینه جزء اقلام صورت سود و زیان به شمار می‌رود. هزینه‌ی استهلاک شامل استهلاک دارایی‌های یک شرکت مانند تجهیزات، ساختمان‌هاف وسایل نقلیه و … است.
13) سود (زیان) قبل از مالیات
به سود و زیانی که پیش از کسر مقدار مالیات به دست میآید اصولا سود و یا زیان عملیات در حال تداوم قبل از مالیات می‌گویند. ذکر مقدار این سود در صورت سود و زیان ضروری است.
14) اثر مالیاتی
از مهم‌ترین اقلام صورت سود و زیان، اثر مالیاتی است. به طور کلی هزینه‌های مالیات عملکرد شرکت از مهم‌ترین هزینه‌های شرکت به شمار می‌رود. به همین دلیل محاسبه‌ی مبلغ آن و قید آن در صورت سود و زیان اهمیت زیادی دارد.
15) سود خالص
شامل سود و آورده‌ی یک نهاد اقتصادی است که در یک دوره مالی به دست میآید. در محاسبه این سود تمامی هزینه‌ها و درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی و مالیات بر درآمد شرکت لحاظ می‌شود.
16) سود قابل تخصیص
اصولا به سود انباشته‌ای که از سنوات قبل و تعدیلات سنواتی به دست میآید، سود قابل تخصیص می‌گویند. در محاسبه‌ی این سود، سود و زیان خالص دوره لحاظ می‌شود.
در نهایت باید گفت که صورت سود و زیان یکی از انواع گزارش‌های مالی است که تهیه‌ی آن اهمیت زیادی دارد. درواقع این صورت مالی که دارای بخش‌های متعدد و اقلام گوناگونی است به طور کامل عملکرد مالی یک شرکت را در دوره مالی مشخص می‌کند. به نوعی بدون بررسی این اقلام امکان برآورد مسزان سود و یا زیان یک واحد اقتصادی مشخص نمی‌شود. از این‌رو پیش از هر نوع تصمیم‌گیری لازم است که اقلام سودو زیان به طور کامل بررسی و ارزیابی شوند.